هرمنوتیک کلاسیک با سنت تفسیری ما سنخیت دارد

 

 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین مختاری، رئیس پژوهشگاه مطالعات  تقریبی  در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در تبیین موضوع هرمنوتیک، لزوم ورود محققان علوم دینی و قرآن‌پژوهان به این نوع مطالعات به مباحث هرمنوتیک هرش پرداخت و گفت: خاستگاه مباحث هرمنوتیک در غرب است و هرش نیز یکی از اندیشمندان آمریکایی است که هم‌اکنون زنده است و ارتباطاتی هم با او داریم و در این زمینه کارهایی کرده و کتبی نوشته است.

امام جمعه سابق نیوکاسل افزود: هرش از نظر فکری پیرو هرمنوتیک رومانتیک است و چهار کارکرد برای نحوه تعامل با متن قایل است و به نظر می‌رسد نقطه محوری در نقد مباحث هرمنوتیک گادامری در تبیین این چهار کارکرد بیشتر مشخص می‌شود.
مدیر موسسه عروه الوثقی با بیان اینکه هرمنوتیک، تفسیر متن به صورت مطلق است، تصریح کرد: متن تنها پدیده مکتوب و نوشتاری نیست، بلکه هر پدیده معناداری اعم از عالم و آدم و اشیایی که می‌بینیم همه دارای معناست و نیاز به تفسیر دارد و هدف مفسر نیز کشف مراد متن بر اساس الفاظ و مفاهیم متن است.

هرمنوتیک زیربنای بسیاری از دانش‌های بشری

معاون اسبق پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه با این تعریف، انسان و رفتار او هم متن است و نیازمند به تفسیر، اظهار کرد: هرمنوتیک در شاخه‌های معرفتی حضور جدی دارد و در دانش‌های مختلف اعم از علوم انسانی زیربنای فکری بسیاری از دانش‌های بشری است.
مختاری با بیان اینکه فهم و تفسیر ناظر به متن هستند و قضاوت ناظر به دلالت است تصریح کرد: هرمنوتیک معادل فارسی تفسیر است اما برخی آن را معادل تاویل هم دانسته‌اند که درست به نظر نمی رسد.
این محقق عنوان کرد: هرمنوتیک دوره های مختلفی را پشت سر گذاشته است و ابتدا به تفسیر کتب مقدس می پرداخت اما بعدا عمومیت پیدا کرد و از حوزه تفسیر متون مقدس به سایر متون از جمله ادبیات کشیده شد.
مختاری ادامه داد: بعدها مفسر محوری در اواخر قرن ۱۹ و اوایل ۲۰ ایجاد شد و عامل تغییر رویه متن محوری به مولف محوری شد که این مقوله در کتب مقدس قابل توجیه بود ولی درباره قرآن قابل پذیرش نیست.

عدم سنخیت رویکرد مفسر محوری با مبانی اصولی و تفسیری ما

نویسنده کتاب اعتبار و تفسیر ادامه داد: دوره کلاسیک و رومانتیک در بحث هرمنوتیک با مباحث تفسیری ما سنخیت دارد، اما در قرن ۲۰ که مفسرمحوری رواج یافت نمی تواند سنخیتی با مبحث اصولی و تفسیری ما داشته باشد.
نویسنده حلقه مطالعاتی متن و هرمنوتیک عنوان کرد: در بحث مفسرمحوری، مفسر تولیدکننده متن است نه کاشف مراد در حالی که ما در مباحث درون دینی خود با آیات و روایات سر و کارداریم که مولد آنها، مفسر نیست و مفسر تنها به دنبال کشف مراد آیات و روایات و به خصوص آیات قرآن است که براساس عقیده جمهور مسلمین کلام خدا و بدون تحریف است و لفظ و محتوا همه از ناحیه الهی است.

تاثیرگذاری رویکرد مفسر محوری در بشری دانستن قرآن

دکتر مختاری تصریح کرد: طرح برخی مباحث از سوی برخی مستشرقان در بشری بودن قرآن نیز تا حدی متاثر از این نوع رویکرد مفسرمحوری در قرون اخیر در غرب بوده است اگرچه آنها با این رویکرد به دنبال رفع تعارضات کتاب مقدس بودند اما در اینگونه برداشت نسبت به قرآن نیز بی تاثیر نیست.
رئیس پژوهشکده مطالعات تقریبی گفت: البته تفاوت برداشت در میان مفسران قرآن کریم و یا در برداشت از روایات نفی مراد متکلم نیست و اگر این اختلافات اصولی باشد، ناشی از اعمال سلایق شخصی خود مفسر است و به مولف نسبت داده نمی‌شود و مشکلی ندارد.
مختاری اظهار کرد: علامه طباطبایی به عنوان یکی از مفسران کم نظیر معاصر تصریح کرده است که مفسر نمی‌تواند و نباید فرضیه‌های کلامی و فلسفی را بر قرآن تحمیل کند تا به وادی تفسیر به رای نیفتد، زیرا رسالت و کار مفسر کشف مراد متکلم است و نه تولید متن.

تفاوت دیدگاه هرش و مفسران قرآن

وی اظهار کرد: هرش میان فهم و تفسیر تمایز قایل شده است و فهم را منحصر به واژگان و چینش متن و الفاظ کرده است و انتقال آن به دیگری را تشریح آن فهم می داند، بنابراین باید ببینیم که در تفسیر قرآن آیا میان این دو می توان تمایز قایل شد؟ طبیعی است که در تفسیر قرآن این تمایز موضوعیتی ندارد زیرا تفسیر از منظر مفسران قرآن، کشف نیت خداوند است در حالی که هرش می‌گوید تفسیر داده و معنای جدیدی را ارایه نمی‌دهد.
وی افزود: در تفسیر قرآن نمی‌توان گفت نوع تفسیر از متن همیشه قابل بیان است. در تفسیر اصطلاحی ممکن است تفسیری از یک آیه داشته باشیم ولی لزوما این طور نیست که آن را به تکلم و زبان در بیاوریم؛ در تفسیر همیشه این طور نیست که نوع تفسیر همیشه در قالب الفاظ بیان شود.
وی عنوان کرد: هرش معتقد است که فهم همه افراد از متن واحد است ولی شرح و توضیح آنان متفاوت است در حالی که این مسئله از دید مفسران قرآنی پذیرفته نیست.   


محققان حوزه علمیه دانش هرمنوتیک را جدی بگیرند

مختاری با اشاره به ضرورت طرح مباحث هرمنوتیک در حوزه علمیه و ضرورت ویژه آن در دوره معاصر گفت: بیشتر شبهاتی که علیه اسلام و قرآن و معارف اهل بیت(ع) در فضای بین‌المللی وجود دارد منشا آن دانش هرمنوتیک است از این رو شبهاتی که در عرصه پلورالیزم، تجربه دینی به جای وحی و تنوع قرائات و … مطرح می شود ناشی از همین بحث هرمنوتیک است.
رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی تصریح کرد: هرمنوتیک دانشی زیربنایی است، و پژوهشگران علوم دینی و حوزوی و به خصوص علاقه‌مندان به مباحث تفسیری و علوم قرآنی باید با این موضوعات آشنا باشند.

هرمنوتیک خاستگاه بسیاری از شبهات

وی تاکید کرد: ما وقتی می خواهیم محققانه و علمی به جنگ با شبهات برویم باید عالمانه آن‌ها را بشناسیم و زیربنای بسیاری از شبهات معاصر، ریشه در دانش هرمنوتیک دارد و باید اطراف و اکناف این دانش را به درستی شناسایی و تبیین کنیم در این صورت پاسخ ما به شبهات دقیق‌تر و عالمانه‌تر خواهد بود.