روش های تحقیق در حوزه علوم اسلامی

 

 

در بحث و مناظره آنچه موثر است زیاد گفتن نیست بلکه آن است که سخنان، ولو کوتاه، منطبق بر اصول منطق و شکل های منطقی باشد. چون اصول منطق برای هر عالم و دانشمند بلکه برای هرعاقلی یک معیار است.

پژوهش و نگارش مقالات پژوهشی در دنیای امروز به زیاد نوشتن نیست. وقتی می شنویم که رشد علمی یک کشور به تعداد مقالات آن است به معنای زیاده نویسی نیست بلکه به تعداد آن دسته از مقالاتی است که بر اساس شکل و قوانین پژوهشی معتبر و پذیرفته شده در مجامع علمی و بین المللی دنیا نوشته و ارائه شده باشد. این بدان معناست که جامعه علمی دنیا روش ، منطق و استدلال این دسته از مقالات را می فهمد، برای آن اعتبار قائل است و به آنها استناد میکند.
به عبارت دیگر اگر شما سطح  نسبتا بالایی از علم  را داشته باشید و در کتاب یا مقاله ای که می نویسید آن روش های معتبر علمی را بکار نگیرید مقاله یا کتاب شما مورد قبول مراجع علمی دنیا قرار نمی گیرد و مثلا اثر شما را در مجلات علمی شان چاپ نمی کنند و و یا اثر شما مورد استناد کتب و مقالات علمی قرار نمی گیرد.
بطور خلاصه می توان گفت یکی از تفاوت های مهم اثر پژوهشی عالمانه و غیر عالمانه و یا آکادمیک و غیر آکادمیک در رعایت همین روش های معتبر پژوهشی است.
اگر چه روش ها و قوانین معتبر پژوهش و نگارش آثار پژوهشی ناظر بر مواردی چون ساختار کلی مقاله، خلاصه نویسی، اصول نگارش علمی و ارائه گزارش پژوهش است ولی عمده آن قوانین راجع به شیوه های جمع آوری اطلاعات، شیوه های تحلیل اطلاعات، روایی و پایایی بودن اطلاعات جمع آوری و تحلیل شده و روش استناد دهی علمی آثار پژوهشی است.

بنده به لحاظ نوع فعالیت تخصصی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی و نیز در بعضی از دانشگاهها دارم  گاه آثار پژوهشی و یا رساله های دکتری را مطالعه، ویراستاری و یا ترجمه میکنم گاه متوجه می شوم که نویسنده علی رغم فضل قابل احترام و زحمت قابل توجهی که برای اثر پژوهشی خود کشیده است اما با اصول نگارش مقاله یا خلاصه نویسی علمی یا ساختار  و یا استناد دهی علمی آشنا نیست و حتی در روش تحقیق فقط با یک شکل از روش کتابخانه ای آشنا و مانوس است.

چرا اینچنین است؟ دلایل متفاوتی دارد. گاه به این دلیل است که محقق علوم اسلامی فقط در این نوع فضای علمی و تحقیق رشد علمی کرده و با فضا های دیگر آشنا نیست. گاهی متاسفانه می پندارد که حوزه علوم اسلامی از حوزه های دیگر علوم جداست و در اینجا نیاز به تنوع روش تحقیق نیست. گاهی نیز به این علت است که دین را فقط از نقطه نظر وحی الهی می داند وبطور طبیعی برای کشف مجهولات آن فقط در کتاب و کتابخانه جستجو می کند. در حالی که دین از نقطه نظر دیگر یک پدیده و یا حتی جریانی است که در فرهنگ، افکار و رفتار ، اقتصاد مردم و نیز در  روابط اجتماعی، سیاسی و نظامی جوامع تاثیر گذار است و ما تمام این روابط و تاثیر و تاثر ها و نتایج و آینده آن را فقط نمی توانیم در کتابخانه و آن هم با یکی از روش های کتابخانه ای جستجو کنیم. در نتیجه یا بسیاری از مشکلات جامعه اسلامی بی پاسخ می ماند و یا باید به راه حل های جوامع غیر اسلامی تمسک کنیم.
بنده توصیه ام به محققین حوزه علوم اسلامی این است که خود را به سایر روش های تحقیق و پژوهش مسلح کنند تا نتایج کارهای تحقیقاتی ایشان به صورت کاربردی مشکلات عملی جوامع اسلامی را چاره اندیشی کند.

یادداشت حجت الاسلام والمسلمین محمد رضا پی سپار مدیر گروه زبان و زبان شناسی