برای موجودی كه فطرتاً دارای حب ذات است، كاملا طبیعی است كه به خود پردازد و در صدد شناختن كمالات خویش و راه رسیدن به آن‌ها برآید. پس درك ضرورت خودشناسی، نیازی به دلیل‌های پیچیده عقلی یا تعبدی ندارد. از این رو، غفلت از این حقیقت و سرگرم شدن به چیزهایی كه به هیچ وجه در كمال و سعادت آدمی مؤثر نیست، امری است غیر طبیعی و انحراف آمیز و این امر است كه باید علتش را جستجو كرد و راه سلامت و نجات از آن را شناخت.

همه تلاش‌های انسانی، اعم از علمی و عملی، برای تأمین لذایذ و منافع و مصالح «انسان» انجام می‌گیرد. پس شناختن خود انسان و آغاز و انجام او و هم‌چنین كمالاتی كه ممكن است به آن‌ها نایل گردد، مقدم بر همه مسائل، بلكه بدون شناختن حقیقت انسان و ارزش واقعی او، دیگر بحث‌ها و تلاش‌ها بیهوده و بی پایه است.

اصراری كه ادیان آسمانی و پیشوایان دینی و علمای اخلاق، بر خودشناسی و به خودپردازی دارند، همگی ارشادی است به همین حقیقت فطری و عقلی. قرآن شریف فراموش كردن نفس را لازمه فراموش كردن خدا و به منزله عقوبت این گناه معرفی می‌فرماید: «وَلا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اللّهَ فَاَنْساهُمْ اَنْفُسَهُمْ» مانند كسانی نباشید كه خدا را فراموش كردند؛ خدا هم خودشان را از یادشان برد.

انسان از جهات مختلف، موضوع علوم گوناگون قرار می‌گیرد: روان شناسی، جامعه شناسی، تاریخ، اخلاق، طب و حتی فیزیولوژی و بیولوژی، علومی هستند كه هر یك، وجود انسان را از نظر خاصی مورد بحث قرار می‌دهد.

 در این كتاب، انسان از این نظر كه موجودی است كمال پذیر، درباره كمال نهایی و راه رسیدن به آن بحث می‌شود. هدف و فایده این كار عبارت است از «شناختن كمال حقیقی و راه رسیدن به آن». و اسلوب آن عبارت است از «بررسی بینش‌های درونی خویش برای باز شناختن خواست‌ها و كشش‌هایی كه در وجود ما برای كمال نهاده شده، و عواملی كه ما را در راه رسیدن به آن كمك می‌كند، و بررسی شرایطی كه می‌توان از آن‌ها برای این منظور بهره‌برداری كرد.»

نویسنده برای اثبات مطالب می‌كوشد به دریافت‌های وجدانی و براهین ساده عقلی اكتفا كند و با استفاده از روشن‌ترین و قطعی‌ترین معلومات، به كشف مجهولات نایل آید و در صورت لزوم، به دلیل‌های پیچیده عقلی و نقلی اشاره كند.

 عناوین و موضوعات كتاب عبارت اند از: خود شناسی، كمال، سلسله كمالات، حركت استكمالی و عوامل و شرایط آن، حركت علمی و غیر علمی، ادراك غریزی و غیر غریزی، حركت اختیاری و غیر اختیاری، شناختن كمال پیش از یافتن آن، آیا كمال حقیقی انسان را می توان با تجربه شناخت؟، آرای فلاسفه درباره كمال انسان، جهت یابی امیال فطری، ادراك و مراتب آن، قدرت و مظاهر آن، عشق و پرستش، لذت و كمال، لذت چیست؟ و عالی ترین لذت انسان كدام است؟ نقطه اوج امیال و غایت آمال، آیا ارضای كامل امیال فطری امكان پذیر است؟، آیا ارتباط آگاهانه كامل با آفریدگار، عقلاً ممكن است؟، ساده ترین راه، شواهدی از آیات و روایات، نتیجه گیری از بحث‌های گذشته، پاسخ چند پرسش، قرب خدا، راه قرب، حقیقت عبادت، نقش علم در تكامل، رابطه میان علم و ایمان و عمل، تدبیر اراده، دستگاه ادراك، دستگاه اراده، پیوند دستگاه ادراك با دستگاه اراده، نقش میل و علاقه در ادراك، اراده و انتخاب.