آیت الله واعظ زاده خراسانی در سال ۱۳۰۴ ش در مشهد متولد شد و تحصیلات خود رادر حوزه علمیه نجف اشرف به مدت سه سال و سپس در حوزه‌های مشهد و قم سپری نمود.
وی درس خارج فقه و اصول را در محضر مرحوم حاج سید محمد حجت، مرحوم حاج میرزا احمد آقازاده كفایي (پسر آخوند خراساني)، مرحوم آقا سید یونس اردبیلي، آیت اللّه بروجردي ، آیت اللّه گلپایگاني و امام خمینی (ره)گذراند و فلسفه و علوم عقلی را از شیخ سیف‌الله ایسی و شیخ مجتبی قزوینی و علامه طباطبایی آموخته است.
شروع تدریس ایشان در دانشكده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد از سال ۱۳۳۹ در زمینه‌های فقه، تاریخ فقه، تاریخ حدیث، شرح حدیث، تفسیر قران، تاریخ تفسیر، كلام، فلسفه، بوده و به عنوان اولین دبیر كل مجمع تقریب مذاهب اسلامی برگزیده شد(۱۳۶۹- ۱۳۸۰)؛ از دیگر فعالیت های ایشان می توان به عضو هیئت مدیره و مدیر گروه علوم قرآن در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و عضو شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اشاره نمود.
آیت الله واعظ زاده خراسانی در میزگردها و كنفرانس‌های تقریب مذاهب در قاهره، حلب، روسیه، اردن، ازبكستان، اوكراین، امارات متحده عربی، اندونزی، بحرین، بلژیك، تركیه و … شركت نمودند و آثار متعددی در زمینه فقه واصول در كارنامه خود دارند.
در حاشیه بیست و نهمین کنفرانس وحدت اسلامی در دی ماه ۱۳۹۴در تهران مصاحبه ای از سوی سایت پژوهشگاه مطالعات تقریبی با ایشان صورت گرفته که تقدیم می گردد.
با عرض سلام خدمت حضرتعالی و تشکر از فرصتی که در اختیار این سایت قرار دادید. بعنوان اولین سوال ؛ با توجه به اینکه حضرتعالی از سالها پیش و از زمان آیت الله بروجردی دغدغه وحدت اسلامی را داشته اید و سابقه طولانی فعالیت در این زمینه ، و بعنوان اولین دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب فعالیت داشته اید ؛ وضعیت تقریب را در حال حاضر چگونه ارزیابی می نمایید:
وضعیت تقریب در بین علمای فریقین روز به روز در ایران و دیگر کشورهای اسلامی همچون عراق ، مصر ، سوریه و … پیش می رود اما متاسفانه سیاست کارها را خراب می کند شما می بینید که الان در عراق به نام تشیع همه مسلمانان اعم از شیعه و سنی را می کشند . در سوریه یمن و.. و همینطور یک کشور مثل عربستان که به جان مردم یمن افتاده ؛ آخر آنها مرتکب چه اشتباهی شده اند که آنها را تند تند می کشند ، اینها کار را خراب می کند.
در این بحران علماء باید توصیه کنند به دولتها، و مردم را موعظه کنند و به دولتها بگویند که شما با هم بسازید اگر آنها با هم بسازند این دعواها از بین می رود. کشتن انسانها و مردم توسط دولتها است که ربطی به علماء ندارد باید سعی کنند علمای هر کشوری دولتهای خودشان را نرم کنند، ملایم کنند که با دیگر دولتها ی اسلامی وحدت داشته باشند اگر این قضیه اتفاق بیفتد مشکل حل است.
برخی در کنار وحدت اسلامی بین کشورها ، وحدت اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و .. را مطرح می کنند،نظر حضرتعالی چیست؟
این موضوع امکان پذیر هست و می تواند بین دولتها اتفاق بیفتد ، دولتها می توانند از لحاظ اقتصادی با هم وحدت پیدا کنند و این موضوع زمینه ای بوجود می آید که به وحدت اسلامی پرداخته شود و به وحدت مورد نظر دست یابیم.
جناب آقای واعظ زاده یکی از چهرهای تقریبی قرن حاضر مرحوم علامه محمد تقی قمی است که متاسفانه از ایشان کمتر یاد می شود ظاهراً‌حضرتعالی قبل و بعد از انقلاب ملاقاتها و تماسهایی با ایشان داشته اید . اگر امکان دارد از این ملاقاتها برای ما بگویید.
بله ،متاسفانه از ایشان کمتر یاد می شود و این حقیر در مقالات و کتابهایم از ایشان زیاد یاد کرده ام . زمانی که ما در دوران آیت الله بروجردی در قم بودیم (در منزل ایشان به مدت هفت سال مشغول تدوین کتاب جامع الاحادیث بودیم)ایشان به قم تشریف می آوردند و به ملاقات ایشان می آمدند و گزارش کار خود را می دادند که ما در آن زمان فقط ایشان را زیارت می کردیم.
از جمله دیدار من با ایشان به سال ۴۹ و ۵۰ بر می گردد که چند ملاقات با ایشان داشتم از جمله ملاقاتی که به مناسبت کنگره هزاره شیخ طوسی بود و در مشهد و با تصدی اینجانب برگرار شد که جهت گرفتن پیامی به منزل ایشان رفتیم و ملاقاتی با ایشان داشتیم. بعد از انقلاب هم چند بار در منزلشان در تهران به ملاقات ایشان رفتیم و اطلاعات خاصی داشت در مورد تقریب و تلاش ایشان در کشورهای اسلامی که این اطلاعات را در اختیار این حقیر قرار داد.
و آشنایی بیشتر اینجانب از زمانی بود بعنوان دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی معرفی شدیم .
علت گمنامی ایشان بعد از انقلاب چه بود؟
ایشان در مقطعی که شخصاً فعالیت تقریبی خود را آغاز نمود بعنوان نماینده رسمی ایران در مصر شناخته می شد و همچنین به دیگر کشورهای اسلامی رفت و آمد می نمود.به این جهت ملاقاتهایی با شاه جهت گزارش دادن داشت ومسئله تقریب را برای او بیان می کرد
. هرچند ایشان از ارتباطی غیر از ارتباط مذکور ابا داشت و هیچگونه هدیه و اموالی را از دربار شاه نپذیرفت و دریافت نکرد و حتی از برخی رابطه های روحانیون درباری انتقاد می نمود.
متاسفانه ارائه چند گزارش به جایی رسید که بعد از انقلاب توجهی به ایشان نشد و مورد کم لطفی و بی مهری قرار گرفت.
البته کنگره ای که جهت تجلیل از آیت الله بروجردی و شیخ شلتوت برگزار شد . مقام معظم رهبری پیامی به این اجلاس دادند که از ایشان هم تجلیل نمودند.
بعد از انقلاب هم یکسالی ایشان در ایران بود و سپس به علت تحصیلات دخترشان در پاریس به خارج از کشور مهاجرت نمودند. بعد از فوت هم به ایران منتقل و در امامزاده عبدالله تهران و در یک مقبره خانوادگی دفن شده که در بالای سر قبر ایشان عکسی وجود ندارد و بجای عکس ایشان همان فتوای مشهور شیخ شلتوت نصب گردیده است.که برای گرفتن این فتوا زحمات زیادی کشید که خداوند ایشان را رحمت کند.
آیا ایشان شخصاً دارای تفکر تقریبی بود یا از طرف کسی مامور به این کار شد؟
پدر ایشان (شیخ احمد قمی)از علماء روشنفکر و با دید باز در آن زمان بود که به این دلیل مجبور شد از قم به تهران مهاجرت نماید.شیخ محمد تقی تحت تربیت چنین پدری قرار گرفت و تحصیلات دانشگاهی هم داشت .ایشان جهت تسلط به زبان عربی به لبنان رفت و طی دو سال به نوشتار و گفتار عربی مسلط گردید. و توجه ویژه ای به موضوع تقریب داشت .این کار را خود ایشان آغاز نمود و بعداً آیت الله بروجردی با ایشان آشنا شد و همکاری تنگاتنگی ایجاد گردید.
سپس ایشان به مصر رفت و تک تک با شیوخ الازهر تماس برقرار کرد و و عده ای همفکر خودش را پیدا کرد از شاگردان شیخ محمد عبده و … و بعداً دارالتقریب را تشکیل داد.در سال ۱۳۲۷ که این مجموعه تشکیل شد مجله رساله الاسلام را چاپ و برای شیوخ و بزرگان و علماء کشورها ارسال می نمودند. از جمله برای ایران که یک نسخه از آنها برای پدر این حقیر که از وعاظ معروف بود می آمد و من آن را مطالعه می کردم و از آن وقت به بعد بسیار پیگیر بودم که این مجلات را بدست آورم و مطالعه نمایم .
اولین کار بعد از اینکه دبیر کل شدم تمامی نسخه های رساله الاسلام(۶۰ نسخه) را توسط پسر ایشان (مهندس قمی) از مصر تهیه و جمع آوری و در یک مجلد به چاپ رسانیدم . این نشریه که بصورت فصلنامه بوده است و وزین ترین مجله ای بود که از نظر محتوایی از ابتدای چاپ مجلات در دنیای اسلام چاپ می شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفته بود.
بهترین منبعی است که اگر پژوهشگر و عالمی که می خواهد از موضوع تقریب در دهه های گذشته اطلاعاتی را بدست آورد باید این مجله را مطالعه کنند.
بعد از تاسیس مجمع تقریب در سال ۶۸ در ایران جناب حجه الاسلام خسروشاهی با ایشان تماسی داشتند و به ایشان موضوع تاسیس مجمع تقریب را گفتند ایشان استقبال کردند و گفتند نام دارلتقریب را فقط برای قاهره بگذارند که بعد از آن نام این مجموعه همان مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شد.
موضوع صدور فتوای شیخ شلتوت چه بوده است؟
جریان فتوای شیخ هم مهم بود زیرا برخی از دشمنان هم نفوذ کرده بودند و تلاش می کردند که یک چنین فتوایی صادر نگردد. در زمان شیخ عبدالمجید سلیم شیخ و رئیس الازهر (استاد شیخ شلتوت) از جایی یک کتابی منسوب به یکی از علمای اهل شیعه برای شیوخ موثر در صدور فتوا فرستادند و گفتند شیعیان اهل سب و لعن هستند و با این کار، ایجاد اختلاف شد و صدور فتوا به تعویق افتاد.و بعداً به جهت اختلافاتی شیخ عبدالمجید سلیم استعفا کرد و شیخ شلتوت بعنوان شیخ الازهر معرفی شد.
البته چند سال بعد از این موضوع ایت الله بروجردی حدیث غدیر را با اسناد معتبراهل سنت و دقیق جمع آوری و به علامه قمی جهت چاپ در مجلة رساله الاسلام در مصر داد و دارالتقریب آن را چاپ کرد.
نکته مهم نگاه آیت الله بروجردی بود واقعاً اعتقاد داشت که صرف نظر از موضوع خلافت که مسئله ای تاریخی است ، پیامبر(ص) در حدیث ثقلین مرجعیت علمی اهل بیت (علیهم السلام) را مورد تاکید قرار داده است.ایشان دائم در مباحث خود و در آثار خود بر روی این نکته پافشاری می کرد. و فتوای شیخ شلتوت بعد از مطالعه این حدیث و توجه به این نگاه علمای شیعه اتفاق افتاد.
و در آن زمان شیخ عبدالمجید سلیم بعد از دیدن جزوه ثقلین گفت فقه شیعه از صاحب شریعت مدرک دارد . برای اینکه گفته “انی تارک فیکم ثقلین ..” فقه شیعه از عترت است.و مدرک دارد اما فقه ائمه اربعه بخصوص از صاحب شریعت مدرکی ندارد که گفته باشد از امام شافعی یا ابو حنیفه و یا … تقلید کنید.فرموده از اصحاب و انصار تقلید کنید و نام نبرده است. ولی چون فرموده عترت ، عترت همین دوازده امام می باشد.پس صاحب شریعت مردم را به فقه شیعه ارجاع داده است.که بعد از مطالعه این جزوه توسط بزرگان الازهر فتوای معروف توسط شیخ محمود شلتوت صادر شد. متن این فتوا این بود که جایز است همانطور که مسلمانان به مذاهب چهارگانه اهل سنت تقلید می کنند می توانند از مذهب امامیه هم تقلید کنند.
و بعد از این فتوا برخی از علماء ایران رسماً از ایشان تقدیر کردند . از جمله سید صدرالدین صدر پدر امام موسی صدر ، سید محمد تقی قمی از انقلابیون بود که حتی در جریان آیت الله کاشانی هم فتوا داد. و شیخ اسماعیل از علمای اهل اصفهان بود که یک تلگراف زده بود و تشکر کرده بود . الحمدلله تمامی این نامه ها و مکتوبات بین آیت ا
لله بروجردی و علمای الازهر در این رسالة الاسلام موجود است.که خدا را شاکریم که توانستیم در مجمع آن را در ۱۵ جلد چاپ کنیم.
علت افول فعالیت های تقریبی بعد از آیت الله بروجردی چه بود؟
متاسفانه به تدریج بعلت اینکه کسی پیگیر مسائل تقریب نبود این تلاشها کمرنگ شد. البته افرادی بودند که موافق بودند ولی تلاش جدی نمی شد.و همین مجله رساله الاسلام را که از لحاظ بودجه آیت الله بروجردی تامین می کرد بعد از فوت ایشان متاسفانه دیگر چاپ نگردید.
جناب آقای واعظ زاده بعد از پایان فعالیت خود در مجمع تقریب مذاهب اسلامی مهمترین برنامه ای شما چه بوده است؟
مهمترین برنامه تالیف تفسیر قرآن کریم است.تفسیری که تقریباً در نوع خود کم نظیر است. در این تفسیر تلاش کرده ایم از همه ی تفاسیر مذاهب گوناگون و دانشمندان و مفاخر اسلامی استفاده نماییم. این تفسیر به نام “المعجم فی فقه الغه القرآن و سر بلاغته” که با حمایتهای بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در حال تالیف و چاپ است.
این تفاسیر از زمان ابن عباس شروع و تا قرن حاضر ادامه دارد . از جمله تفاسیری که از ائمه (ع) نقل شده تا می رسد به طبری ، ، زمخشری ،شیخ طوسی ، طبرسی و …
با توجه به وجود نصهای لغوی و تفسیری، اختلاف قرائتها و تحقیقات بدیع و ابتکاری در این کتاب، میتوان گفت که اثر فوق، دائرةالمعارفی جامع و کامل درباره قرآن است که با ارائه مطالب با سبکی جدید و نو نسبت به همه آثار قبل از خود، برتری یافته است.
طبق گفته صاحب‌نظران، تا بحال اثری جامع و تحقیقی درباره قرآن با این عظمت در جهان اسلام متولد نشده است. کتابی که می‌تواند منبعی ارزشمند و کامل برای همه قرآن پژوهان باشد.
فرصت خوبی است که علمای فرق آرا و نظرات دیگر فرق را ببینند و مطالعه کنند و آشنا شوند.
آیا نگاه تقریبی حضرتعالی در این مجموعه اعمال گردیده است؟
اصل این کتاب و این نحوه جمع آوری دقیقاً تقریبی است و مباحث دارای اقوال ضعیف و یا اسناد ضعیف و نگاههای افراطی و بعضا اهانتها و … و همچنین مطالب ضد تقریبی که در برخی تفاسیر آمده است ، در این تفسیر حذف گردیده است.
و ما مقید هستیم در هر ایه ای بعد از اینکه همه اقوال و آرا را رسیدگی کردیم کل نظر شیخ طبرسی را می آوریم چون ایشان تمام اقوال اهل سنت و شیعه را تا زمان خودش بیان کرده است که تفسیر ایشان هم در ایران تجدید چاپ شده و هم الازهر چاپ کرده است.
در پایان هر آیه قول سه نفر از بزرگان ذکر می شود مرحوم علامه طباطبایی،حضرت آیت الله مکارم شیرازی و علامه فضل الله .
یک بحثی داریم به نام استعمال قرآنی که این حقیر می نویسیم و نتیجه مباحث ، تفاسیرو اقوال و خلاصه آن نگاشته می شود.
همچنین در بخش اولیه فصلی پیرامون لغاتی است که در قران استعمال شده و روی آنها بحثها شده است ، این بخش را جمع کرده ایم به نام “الاصول اللغویه” . و تمام نصوص موجود در تفسیر را با نظر خودم به نام ” الاستعمال القرانی” خلاصه می کنیم.
چه کسانی به حضرتعالی در این پژوهش همراه هستند و علت گستردگی این کار چیست؟
این کتاب به سرپرستی این حقیر و جمعی از فضلای حوزه علمیه خراسان و تنی چند از اساتید زبان عرب، گردآوری و تالیف شده است و در تهیه آن، همه منابع معتبر قرآنی اعم از شیعی و سنی، به کار گرفته شده است. هدف از تالیف کتاب، ایجاد دائرةالمعارفی درباره قرآن بوده که محتویاتی شامل غریب القرآن، مفردات القرآن، متشابه القرآن، معانی القرآن، و جنبههای دیگر مربوط به فصاحت و بلاغت و اعجاز قرآن داشته باشد. پیش‌بینی شده کتاب فوق، به ۵۰ جلد برسد.
دلیل نام‌گذاری کتاب چه بوده است؟
نام کتاب از اثر ارزشمند أبی منصور ثعالبی (م ۳۴۰)، با نام “فقه اللّغة و سرّ العربیة” اقتباس شده است. در واقع، اصطلاح “فقه اللّغة” برای سرّ بیان قرآن و رمز کلام الهی، رساتر از تعبیرات دیگر بوده و جنبه اعجاز و بلاغت قرآن را که یکی از مهمترین وجوه اعجاز قرآن است، بهتر میفهماند.
تاکنون چند جلد از این کتاب چاپ شده است و بازخورد آن در بین علمای اسلامی چه بوده است؟
تا حرف “سین” پیش رفتیم و ۲۹ جلد از این کتاب چاپ شده است. و در حال حاضر در جلد سی ام که وسط حرف سین هست مشغولیم .
در ابتدای کار این تفسیر چاپ شده را به سفارتهای ایران در برخی کشورها فرستادیم که از این طریق به دست علمای کشورها می رسید.از کشورهای مختلف هم علما ضمن مطالعه از این کار تقدیر کردند از جمله یکی از علمای کشور مغرب در نامه ای مفصل این کار را تحسین کرد.
