یادداشت : استاد زکی المیلاد
خداوند در قرآن کریم آیه مبارکه ۱۰ سوره حجرات برای آغاز برادری اسلامی در نصی صریح و بلیغ می فرماید :(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ) این تشریع قرآنی جزء تشریعات اجتماعی و عمومی در اسلام قرار می گیرد و در فقه به فقه اجتماعی از آن نام برده می شود در مقابل فقه فردی که متعلق به احکام شخصی می باشد.
از جهت نظری: این آیه بیان کننده وجود رابطه و علاقه بین ایمان و برادری است، در حیطه رابطه بین کلام و اجتماع، ایمان عهده دار صفت کلام و برادری عهده دار صفت اجتماع است و این ارتباط نشان دهنده یک رابطه جدید در ارتباطات انسانی است که از قبل وجود نداشته است رابطه ای که از ایمانی راسخ بوجود نمی آید .
از جهت عملی: این آیه نازل شده است تا مسلمانان را از تعصبات اجتماعی و علائق نسبی مانند نسبت به عشیره و قوم و اجتماع رهایی بخشد و یک افق وسیع در نظرشان نسبت به خودشان ایجاد کند. افقی که از برادری اسلامی گرفته شده و نظم دهنده به روابط و ارتباطات بینشان است، و از بین برنده فاصله های طبیعی مثل دیوارها و کوه ها و دریاها و بیابان ها است و می گوید مسلمانان برادرند هر جایی که باشند.
در سنت شریف اسلام بر این مطلب تاکید شده است و روایات متواتری درباره آن آمده است : مانند روایت نبوی که می فرماید: المسلم اخو المسلم (لایظلمه ولا یخذله و لایحقره) مسلمان برادر مسلمان است به او ظلم نمی کند و او را خوار و ذلیل نمی کند و او را تحقیر نمی کند.
با نگاهی دیگر به آیه کریمه، متوجه می شویم این آیه متحول کننده نظرات و وسعت دهنده به افق دیدگاه ها است و آماده کننده راه برای آغاز یک حرکت منظم در آموزه های اسلامی و اجتماعی و انسانی می باشد.
زمانی که شیخ محمد مهدی شمس الدین متوجه این اصل در بستر فقه شد، فهمید که این اصل یعنی برادری اسلامی برای فقیه در بحث و استنباطات احکام ارتباطات بین مسلمانان و اجتماعات و افراد دلیلی معتبر است، زیرا این اصل برای همه مسلمانان و برای هر مذهبی ثابت است.
و این اصل در همه ارتباطات اجتماعی و قضایا جاری است و همین سبب شد شیخ شمس الدین حکم به وحدت امت بدهد.
با دقت در آیه کریمه مطالبی از آن کشف می کنیم :
اولا: اسلام بیان کننده رابطه بین جامعه مسلمین است با تمام تعدد و اختلاف آنها در لغت و زبان و قومیت هایشان و اجتماعاتشان، و آن برادری است که فوق همه ارتباطات است و ایجاد کننده یک نگاه جدید برای مسلمانان نسب به خودشان و نسبت به تمام عالم می باشد.
شیخ محمد الطاهر بن عاشور در کتاب اصول النظام الاجتماعی فی الاسلام می نویسد: برادری که در آیه مبارک آمده برای انسان از نسبت پدر و پسری مانوس تر است و علت امتیازش این است که حالت تکلف و اجبار و اطاعت در برادری نیست، و در برادری اوصاف زیادی مانند حالت انتساب و نزدیکی و وصف محبت و الفت و همانندی در حالات وجود دارد .
شیخ ابن عاشور می گوید که برادری این اوصاف را بین این دو برادر اسلامی تثبیت می کند.
ثانیا: آیه کریمه منشاء برادری بین مسلمانان را ایمان می داند ، بنابراین با ایمان قوی رابطه برادری هم دارای قوت است و اگر ایمان ضعیف باشد رابطه برادری هم ضعیف است، نکته قابل توجه این است که تاثیر ایمان محدود به ایمان شخصی نیست بلکه دارای تاثیر اجتماعی است و طبق آیه مبارکه ایمان دارای تاثیر اجتماعی قوی است و رابطه برادری بین مسلمانان را ایجاد می کند و وجود کلمه (انما) در آیه تاکید دارد که این برادری بین مومنان یک رابطه حقیقی است.
ثالثا: باید توجه کرد که رابطه برادری اسلامی متاثر از ایمان تنها دارای یک اثر ثابت نیست بلکه در حالات مختلف دارای تاثیرات مختلف است و باعث تغییر در صورت امور شده و در موارد اجرای آن تاثیر گذار می باشد و سبب می شود در حالات نزاع و دوری و دشمنی به هم بپیوندند و ازین ناراحتی ها بپرهیزند، و حکمت آیه این است که به صرف رابطه برادری اشاره نکرده است بلکه می فرماید التزام به این امر باعث اثرات ویژه ای می باشد.
رابعا: عادتا بین انسان ها نزاع و درگیری به وجود می آید و در این صورت رجوع به دایره ایمان و به شکل موثر در قالب برادری اسلامی بهترین راه حل است، بر این اساس آیه کریمه قاعده صلح رابیان می کند (فاصلحو بین اخویکم
) و لازم است طبق این قاعده عمل شود و بر دیگر قاعده ها مقدم شود، در نتیجه آیه کریمه برای ابتدای ارتباط قاعده برادری اسلامی را بیان می کند و برای حفظ این حالت قاعده صلح را وضع کرده است.
این خطاب قرآن است ولی متاسفانه اوضاع مسلمانان امروزه کاملا مغایر با این خطاب است و مومنان با هم درگیرند و در حال نزاع می باشند، گویی اصلا این آیه را نشنیده اند.
منبع : مجله الکترونیکی اخوت
